Edition description
Nowy Człowiek w utopii „Nowych Dróg” i jego literackie konteksty
-
Description:
Abstract:
- W pracy przedstawiona została wizja Nowego Człowieka epoki komunizmu kreowana na stronach partyjnego miesięcznika polskiego „Nowe Drogi”, który powstał w 1947 i miał wypełnić zadanie krzewienia światopoglądu komunistycznego oraz kształtowania zgodnej z nim mentalności obywateli nadchodzącej „świetlanej przyszłości”. Pismo to potraktowane zostało jako swoiste kompendium wiedzy o nurtach i przemianach w ideologicznym obrazie „Nowego Człowieka”, który w bliskiej, zdaniem komunistów, przyszłości miał przyjść na zmianę „Staremu”. W prezentowanej rozprawie obraz ten zestawiono z ideałem człowieka komunistycznej przyszłości ukazanym w literackich fantazjach dwudziestowiecznych pisarzy rosyjskich i polskich, którzy w różny sposób wchodzili w polemikę z komunistyczną utopią. Dla zaprezentowania tego literackiego zaangażowania w ideologiczną debatę z marksizmem-leninizmem, przeanalizowano wybrane utwory takich autorów, jak Jewgienij Zamiatin, Andriej Płatonow, Arkadij i Boris Strugaccy, Michaił Bułhakow, Iwan Jefremow, Siergiej Sniegow, Aleksander Bogdanow, Tadeusz Jeske-Choiński, Władysław Reymont, Stanisław Lem, Janusz Zajdel, Edmund Wnuk-Lipiński, Krzysztof Boruń i Andrzej Trepka, Antoni Słonimski, zastanawiając się, w jakim stopniu badane teksty stanowią formę literackiego protestu wobec prób formowania przez ideologów marksizmu-leninizmu człowieka „świetlanej przyszłości”. Daty chronologiczne pracy wyznacza epoka naznaczona komunistycznym totalitaryzmem, zapoczątkowana przez rewolucję październikową a zakończona zrzuceniem przez społeczeństwo tego ideologicznego jarzma. Realizacji wyznaczonego celu badawczego służy metodologia pracy, uwzględniająca strategie komparatystyki kulturowej oraz metody badań intertekstualnych. Oba podejścia pozwoliły spojrzeć na ideologię jak na ważny punkt odniesienia dla analizowanych utopii i antyutopii. Metodologiczne rozważania są częścią Wstępu, który stanowi wprowadzanie w tematykę, hipotezy i cele pracy, która zaprezentowana została w pięciu rozdziałach. Pierwszy rozdział zatytułowany Teoria utopii i antyutopii poświęcony został omówieniu pojęcia w perspektywie filozoficzno-socjologicznej oraz teoretycznoliterackiej. W rozdziale drugim „Nowe Drogi” – rys historyczny zaprezentowano genezę analizę struktury i zawartości periodyku oraz jego profil ideowy, tworzony przez pismo w okresie ponad czterdziestu lat istnienia, uwzględniając związki „Nowych Dróg” z podobnymi organami prasowymi światowego ruchu robotniczego. ; Rozdział ten jest wprowadzeniem do analizy rewolucyjnego projektu utopijnego, który postanowiono urzeczywistnić w Polsce na wzór innych krajów budujących komunizm, szczególnie ZSRR. Kompozycja trzech kolejnych rozdziałów dysertacji podyktowana została trójgłosem w dyskursie o Nowym Człowieku, prowadzonym pomiędzy teorią marksistowsko-leninowską, utopią oraz antyutopią. Dyskurs ten toczył się wokół takich kategorii, jak społeczna istota człowieka, marksistowska idea „człowieka pełnego” oraz etyka i moralność. Kategorie te są tematem przewodnim rozdziałów trzeciego Indywidualizm kontra kolektywizm, czwartego Nowy Człowiek w świecie pracy i materii i piątego Nowy Człowiek i moralność. Każdy z nich składa się z trzech części. W pierwszej części prezentowane są zawsze propagowane przez „Nowe Drogi” założenia teoretyczne marksizmu-leninizmu dotyczące wiodącej tematyki danego rozdziału. W części drugiej, pozostając w orbicie wpływów ideologicznej propagandy, koncentrujemy się na fantastycznym świecie literackich utopii komunistycznych, których zadaniem było nie tylko propagowanie wśród społeczeństwa wizji świetlanej przyszłości, ale też kształtowanie postaw wzorowego obywatela nowego ustroju. Z kolei w trzeciej części każdego z rozdziałów pokazane jest, jakie elementy wizji Nowego Człowieka kreowanej przez „Nowe Drogi” odnaleźć można w literackich fantazjach antyutopijnych. Przyjęto, że zaprezentowane w rozprawie utwory, niezależnie od czasu ich powstania wchodzą z ideologią marksistowsko-leninowską w swoisty filozoficzny spór o Nowego Człowieka i charakter człowieczeństwa. Badania prowadzone w ramach niniejszej rozprawy dowiodły, że literatura piękna o charakterze utopijnym i antyutopijnym była zarówno przestrzenią dyskursu z narzucaną przez teoretyków marksizmu-leninizmu ideologią, jak i niezwykle ważnym miejscem walki o godność, nadzieję i prawdę w życiu każdego człowieka, także tego, którego próbowano zaprogramować jako Nowego Człowieka.
- This thesis presents the vision of the New Man of the communist era created on the pages of the Polish party monthly ’Nowe Drogi’ (’New Roads’). The magazine was established in 1947, propagated the communist worldview, and promoted the ’bright future’ projects to the citizens. This publication was relatively a compendium of knowledge about the currents and transformations in the ideological image of the ’New Man’, which would, according to the communists, cover up ’Old Man’ in the near future. In the presented dissertation, this image juxtaposes with the idea of the man of the communist future as depicted in the literary fantasies of twentieth-century Russian and Polish writers, who in various ways entered into polemics with the communist utopia. To illustrate this literary involvement in the ideological debate, selected works by such authors as Yevgienij Zamiatin, Andrei Platonov, Arkadij and Boris Strugacki, Mikhail Bulgakov, Iwan Yefremow, Sergey Sniegow, Aleksander Bogdanov, Tadeusz Jeske-Choiński, Władysław Lem Reymont, Stanisław Lemont, and Stanisław Lemont, Janusz Zajdel, Edmund Wnuk-Lipiński, Krzysztof Boruń, Andrzej Trepka, Antoni Słonimski have been analyzed in this work. And wondering to what extent the analyzed texts constitute a form of literary protest against the attempts of ideologists to form a ’bright future’ by the ideologists of Marxism-Leninism. The chronological dates of the work cover the period from the October Revolution to the moment when society threw off the ideological yoke of communism. The methodology of the work, taking into account the strategies of cultural comparative studies and methods of intertextual research, serves the realisation of the set research goal. Both approaches made it possible to look at ideology as an essential reference point for the analysed utopias and anti-utopias. Methodological considerations are part of the Introduction, which introduces the work's subject matter, hypotheses, and aims, which we present in five chapters. The first chapter, entitled Theory of Utopia and Anti-utopia, discusses the concept from the philosophical-sociological and theoretical-literary perspectives. ; The second chapter, Nowe Drogi - a historical outline, presents the genesis, analysis of the structure and content of the periodical, as well as its ideological profile, created by the periodical during over forty years of its existence. ’Nowe Drogi’ was also related with similar press organs of the world workers' movement. This chapter introduces the analysis of the revolutionary utopian project that the ideologists tried to implement in Poland, following the example of other countries building communism, particularly the USSR. The composition of the following three chapters of the dissertation constitutes a triple discourse on the New Man between Marxist-Leninist theory, utopia and anti-utopia. This discourse revolved around categories such as the social essence of man, the Marxist idea of the 'full man' and ethics and morality. These categories we presented in the chapters: Individualism versus Collectivism, The New Man in a World of Work and Matter, and The New Man and Morality. Each of these consists of three parts. In the first part, it is always presented the theoretical assumptions of Marxism-Leninism propagated by ’New Ways’, which relate to the leading theme of a given chapter. In the second part, remaining in the orbit of the influence of ideological propaganda, it is concentrated on the fantastic world of communist literary utopias. Their task was not only to propagate a vision of a bright future but also to shape the attitudes of exemplary citizens of the new system. In turn, in the third part of each chapter, it is presented what elements of the vision of the New Man from ’Nowe Drogi’ can be found in literary antiutopian fantasies. It has been assumed that the works analysed in this dissertation, regardless of the time of their creation, enter into a philosophical dispute with Marxist-Leninist ideology about the New Man and the nature of humanity. In the research, it has been proved that utopian and anti-utopian fiction was a space of discourse with the ideology imposed by the theorists of Marxism-Leninism. It was also a crucial place of struggle for dignity, hope and truth in the life of every human being, including the one programmed as a New Man.
