Edition description
Organizacja i ustrój diecezji częstochowskiej w latach 1964-1984
-
Description:
Abstract:
- Sobór Watykański II określił każdą diecezję jako wspólnotę biskupa, kapłanów oraz wiernych tworzącą kościół partykularny, w którym prawdziwie obecny jest i działa jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół. Wykładnia ta wskazuje jednocześnie na dwojaki sens funkcjonowania kościołów partykularnych. Mianowicie obok czynnika nadprzyrodzonego (duchowego) diecezja składa się również z czynnika materialnego, który uobecnia się w jej administracyjno-prawnej strukturze. Zatem istotą rozwoju kościoła partykularnego jest dążenie do osiągnięcia pełnej dojrzałości na płaszczyznach religijnej i organizacyjnej. Jak pokazują dzieje Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce stosunkowo młode kościoły partykularne osiągają wspomnianą dojrzałość wskutek długiego procesu organizacyjno-ustrojowego naznaczonego wpływami czynników historycznych, politycznych, kulturowych oraz społecznych. Celem pracy jest przedstawienie stopnia zaawansowania procesu organizacyjno-ustrojowego mającego miejsce w diecezji częstochowskiej w latach 1964-1984. Ocena tego procesu będzie przebiegać wokół czynników, które wedle hipotezy autora tejże pracy miały kluczowy wpływ na ww. część dziejów częstochowskiego Kościoła partykularnego. Pierwszym takim czynnikiem jest poznanie stopnia przyjęcia przez Kościół częstochowski dziedzictwa Vaticanum II obecnego w soborowym i posoborowym prawodawstwie kościelnym oraz analizie poczynań pasterskich ordynariusza diecezji częstochowskiej bp Stefana Bareły wynikających z jego uprawnień umocowanych w przepisach prawa partykularnego i powszechnego. Drugim czynnikiem determinującym kształtowanie się diecezji częstochowskiej pod rządami bp Stefana Bareły była rzeczywistość społeczno – polityczna, w której funkcjonował wówczas Kościół częstochowski. Była ona, co zrozumiałe naznaczona bytowaniem ustroju komunistycznego, ze swej natury wrogiego związkom wyznaniowym, w szczególności katolicyzmowi. Sytuacja ta niewątpliwie odcisnęła swoje piętno na życiu wspólnot wyznaniowych w segmencie stykania się ich potrzeb z systemem prawnym państwa polskiego. Szczególnie w przypadku kwestii związanych z publicznym sprawowaniem kultu, a także ze sprawami szeroko rozumianego budownictwa sakralnego i organizacji struktur terenowych w kościołach partykularnych. Ostatnim czynnikiem mającym wpływ na sprawy organizacyjno-ustrojowe diecezji częstochowskiej był sposób sprawowania władzy pasterskiej przez biskupa częstochowskiego i idące za tym jego indywidualne podejście do kształtowania ustroju Kościoła częstochowskiego. W założeniu autora niniejszej dysertacji dzieje kościołów partykularnych należy opisywać przede wszystkim w kontekście działalności biskupów stojących w danym okresie na ich czele. Stąd ramy chronologiczne pracy są tożsame z okresem posługi pasterskiej w diecezji częstochowskiej trzeciego jej ordynariusza bp Stefana Bareły. Obejmują one okres od 1964 r., od momentu kanonicznego objęcia rządów w diecezji częstochowskiej przez bp Stefana Barełę i rozciągają się na blisko 20-letni etap dziejów częstochowskiego Kościoła partykularnego, który naznaczony był wieloma wydarzeniami o dużej religijno-społecznej wymowie takimi jak: obchody milenium chrztu Polski, dwie wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Częstochowie, Nawiedzenia Obrazu Najświętszej Maryi Panny w Kościele częstochowskim, wieloma koronacjami wizerunków Matki Zbawiciela oraz zaszczepianiu w częstochowskiej wspólnocie diecezjalnej wizji kościoła posoborowego, zarówno w wymiarze duchowym, jak i instytucjonalnej. Cezurą zamykającą okres dysertacji jest rok 1984, w którym zmarł trzeci pasterz Kościoła częstochowskiego. ; Praca ta składa się z sześciu rozdziałów, z których każdy stanowi syntezę odrębnego problemu dotyczącego procesu organizacyjno-ustrojowego Kościoła częstochowskiego. Treść właściwą poprzedza wstęp zawierający główny problem badawczy. Rozdział pierwszy poświęcony jest przeszłości diecezji częstochowskiej oraz jej charakterystyce i zróżnicowaniu terytorialnemu. Jego celem jest wprowadzenie czytelnika w specyfikę dziejów częstochowskiego kościoła partykularnego. Zawiera on opis utworzenia diecezji częstochowskiej, jej kształtowania w okresie II Rzeczpospolitej oraz nakreśla trudy walki o zachowanie swojej tożsamości w czasie okupacji niemieckiej ziem polskich. W rozdziale tym przedstawiono także dzieje Kościoła częstochowskiego w pierwszym okresie funkcjonowania w Polsce ustroju komunistycznego. Narracja kończy się w momencie objęcia rządów w diecezji częstochowskiej przez bp Stefana Barełę. Rozdział zakończony jest opisem zróżnicowania terytorialnego częstochowskiego Kościoła partykularnego ukazanym poprzez pryzmat regionów diecezji częstochowskiej. Treść drugiego rozdziału dysertacji została skoncentrowana wokół schematyzmu hierarchicznego częstochowskiego kościoła partykularnego. Omówiono źródła władzy biskupiej określone w Kodeksach Prawa Kanonicznego z 1917 r. i 1983 r. oraz w postanowieniach Soboru Watykańskiego II. Ponadto przedstawiono rys biograficzny bp Stefana Bareły ukazany poprzez pryzmat jego drogi do godności biskupiej, a także późniejszych, pasterskich poczynań wraz z czynnościami związanymi z organizacją II Synodu diecezji częstochowskiej. Omówiona zostanie także działalność biskupów pomocniczych diecezji częstochowskiej, którzy wspierali swoją posługą poczynania trzeciego biskupa częstochowskiego. W związku z tym przedstawiona zostanie ich pozycja prawna, a także zakres zadań, jakimi zostali obdarzeni w częstochowskim kościele partykularnym. Ponadto kwestia biskupów pomocniczych zostanie uzupełniona o biogramy duchownych pełniących tę godność w latach pontyfikatu bp Stefana Bareły. W rozdziale tym podjęte będą także rozważania nad pozycją prawno-kanoniczną duchowieństwa tworzącego strukturę personalną diecezji częstochowskiej w okresie posługi trzeciego biskupa częstochowskiego. Dlatego scharakteryzowane zostaną wybrane kwestie dotyczące posługi duchowieństwa dekanalnego w częstochowskim Kościele partykularnym, a także posługi proboszczów oraz wikariuszy. Trzeci rozdział tej pracy stanowi charakterystykę kurii diecezjalnej jako głównego zaplecza administracyjnego diecezji częstochowskiej w okresie pontyfikatu bp Stefana Bareły. Szeroko omówione w nim zostanie pojęcie kurii diecezjalnej, jak i również struktura organizacyjna tego urzędu oparta o kancelarię, poszczególne wydziały i przede wszystkim pracę wikariuszy generalnych. Przedstawiono również kwestie organizacyjno-ustrojowe odnoszące się do funkcjonowania Sądu Biskupiego tym samym przybliżając zakres obowiązków duchowieństwa tworzącego trybunał diecezjalny w latach posługi pasterskiej bp Stefana Bareły. ; Wykładnia Soboru Watykańskiego II wyniosła na piedestał współodpowiedzialność biskupa, prezbiterium oraz wiernych za losy kościołów partykularnych, w których egzystują. Stąd rozdział czwarty niniejszej pracy poświęcony jest funkcjonowaniu w ramach struktur diecezji częstochowskiej organów kolegialnych, których zadaniem było niesienie pomocy biskupowi częstochowskiemu w wielu elementach sprawowania władzy nad Kościołem częstochowskim. Funkcjonowanie tych organów zostało przedstawione na podstawie przepisów prawa kościelnego dotyczących powoływania i działalności tego typu kolegiów. Rozdział ten odnosi się w swej treści do działalności organów odpowiadających za doradzanie biskupowi częstochowskiemu w konkretnych płaszczyznach funkcjonowania diecezji częstochowskiej. Były to: sprawy życia kapłańskiego, kwestie materialno-ekonomiczne oraz liturgiczne. Rozdział piąty poświęcony jest przemianom w funkcjonowaniu instytucji naukowo-dydaktycznych i społecznych diecezji częstochowskiej. Omówiono w nim: Wyższe Seminarium Duchowne diecezji częstochowskiej w Krakowie, Niższe Seminarium Duchowne diecezji częstochowskiej oraz kształtujące się w trakcie pontyfikatu bp Stefana Bareły instytucje nawiązujące w sposobie swej działalności do działalności szkół wyższych. W rozdziale ukazano formację intelektualną duchowieństwa i wiernych jako jeden z głównych filarów Kościoła częstochowskiego. Ponadto omówiono znaczenia dla częstochowskiego kościoła partykularnego Tygodnika katolickiego „Niedziela” – religijno-społecznego periodyku będącego istotnym narzędziem ewangelizacji w polskim Kościele katolickim. Rozdział szósty dotyczy rozwoju terytorialnego diecezji częstochowskiej. Omówione w nim zostały przeobrażenia, które miały miejsce w kształcie diecezjalnej sieci dekanalnej i ponaddekanalnej, a następnie problemy rozwoju sieci parafialnej oraz budownictwa sakralnego na terytorium Kościoła częstochowskiego. W tym miejscu ukazane zostaną wzajemne zależności diecezjalnych struktur terenowych, a także to jaki wpływ na ich rozwój miały czynniki warunkujące zmiany zachodzące na terenach diecezji częstochowskiej.
- The Second Vatican Council defined each diocese as a community of bishops, priests and the faithful making up a particular church in which one, holy, catholic and apostolic Church is truly present and active. At the same time, this interpretation points to a twofold sense in the functioning of particular churches. Namely, apart from the supernatural (spiritual) factor, a diocese also consists of a material factor that is present in its administrative and legal structure. Thus, the essence of the development of a particular church is the pursuit of full religious and organizational maturity. As the history of the Roman Catholic Church in Poland shows, relatively young particular churches reach the aforementioned maturity as a result of a long organizational and systemic process marked by the influence of historical, political, cultural and social factors. The aim of the study is to present the level of advancement of the organizational and political process taking place in the Częstochowa diocese in the years 1964-1984. The evaluation of this process will proceed around factors which, in the opinion of the author of this work, had a key impact on the above-mentioned part of the history of the Częstochowa particular Church. The first such factor is the recognition of the degree of acceptance by the Częstochowa Church of the legacy of Vatican II present in the conciliar and post-conciliar church legislation and the analysis of the pastoral activities of Bishop Stefan Bareła, an ordinary of the Częstochowa diocese, resulting from his rights enshrined in the provisions of particular and universal law. The second factor determining the formation of the Częstochowa diocese under the rule of Bishop Stefan Bareła was the social and political reality in which the Częstochowa Church functioned at that time. It was understandably marked by the existence of the communist system, hostile by nature to religious associations, in particular Catholicism. Undoubtedly, this situation left its mark on the life of religious communities in the segment of meeting their needs with the legal system of the Polish state. Especially in the case of matters related to the public celebration of worship, as well as matters of broadly understood sacred architecture and the organization of local structures in particular churches. The last factor influencing the organizational and systemic matters of the Częstochowa diocese was the way in which the bishop of Częstochowa exercised the pastoral authority and his individual approach to shaping the system of the Częstochowa Church. The author of this dissertation assumes that the history of particular churches should be described primarily in the context of the activities of the bishops who headed them in a given period. Hence, the chronological framework of the work is identical to the period of pastoral service in the Częstochowa diocese of its third ordinary, Bishop Stefan Bareła. They cover the period from 1964, from the canonical assumption of rule in the Częstochowa diocese by Bishop Stefan Bareła, and extend to the nearly 20-year stage in the history of the Częstochowa particular Church, which was marked by many events of high religious and social significance, such as: the celebration of the millennium the baptism of Poland, two visits of the Holy Father John Paul II in Częstochowa, the Visitation of the Image of the Blessed Virgin Mary in the Częstochowa Church, many coronations of the images of the Mother of the Savior, and the instilling in the Częstochowa community of the diocesan vision of the post-conciliar church, both in the spiritual and institutional dimensions. The closing period of the dissertation is 1984, when the third shepherd of the Częstochowa Church died. ; This work consists of six chapters, each of which is a synthesis of a separate problem concerning the organizational and political system of the Częstochowa Church. The proper content is preceded by an introduction containing the main research problem. The first chapter is devoted to the past of the Częstochowa diocese as well as its characteristics and territorial diversity. Its purpose is to introduce the reader to the specifics of the history of the Częstochowa particular church. It describes the creation of the Częstochowa diocese, its formation during the Second Polish Republic and outlines the hardships of the struggle to preserve its identity during the German occupation of Polish lands. This chapter also presents the history of the Częstochowa Church in the first period of the functioning of the communist regime in Poland. The narrative ends when Bishop Stefan Bareła takes over the rule in the Częstochowa diocese. The chapter ends with a description of the territorial diversity of the Częstochowa particular Church shown through the prism of the regions of the Częstochowa diocese. The content of the second chapter of the dissertation was focused on the hierarchical schematicism of the Częstochowa particular church. The sources of episcopal authority specified in the Codes of Canon Law of 1917 and 1983 and the decisions of the Second Vatican Council were discussed. Moreover, a biographical outline of Bishop Stefan Bareła was presented through the prism of his path to episcopal dignity, as well as his later pastoral activities, including activities related to the organization of the Second Synod of the Częstochowa diocese. The activity of the auxiliary bishops of the Częstochowa diocese, who supported the actions of the third Częstochowa bishop with their ministry, will also be discussed. Therefore, their legal position will be presented, as well as the scope of tasks assigned to them in the particular church in Częstochowa. Moreover, the issue of auxiliary bishops will be supplemented with biographies of clergymen who held this office during the pontificate of Bishop Stefan Bareła. This chapter will also consider the legal and canonical position of the clergy creating the personal structure of the Częstochowa diocese during the service of the third Częstochowa bishop. Therefore, selected issues concerning the ministry of the deanery in the Częstochowa particular Church, as well as the ministry of parish priests and vicars will be characterized. The third chapter of this work is a description of the diocesan curia as the main administrative base of the Częstochowa diocese during the pontificate of Bishop Stefan Bareła. The concept of the diocesan curia will be discussed extensively, as well as the organizational structure of this office based on the chancellery, individual departments and, above all, the work of vicars general. Organizational and systemic issues relating to the functioning of the Bishop's Court were also presented, thus introducing the scope of duties of the clergy creating the diocesan tribunal during the years of Bishop Stefan Bareła's pastoral ministry. The interpretation of the Second Vatican Council raised the co-responsibility of the bishop, the presbytery and the faithful for the fate of the particular churches in which they live. Hence, the fourth chapter of this work is devoted to the functioning of collegial bodies within the structures of the Częstochowa diocese, the task of which was to help the Częstochowa bishop in many elements of exercising power over the Częstochowa Church. The functioning of these organs was presented on the basis of the provisions of the Church law concerning the establishment and operation of this type of colleges. This chapter refers to the activities of the bodies responsible for advising the Częstochowa bishop in specific areas of the Częstochowa diocese. These were: matters of priestly life, material-economic and liturgical matters. ; The fifth chapter is devoted to changes in the functioning of scientific, educational and social institutions of the Częstochowa diocese. It discussed: the Higher Theological Seminary of the Częstochowa diocese in Kraków, the Lower Theological Seminary of the Częstochowa diocese, and the institutions that were formed during the pontificate of Bishop Stefan Bareła, alluding to the activities of universities. The chapter presents the intellectual formation of the clergy and the faithful as one of the main pillars of the Częstochowa Church. Moreover, the significance of the Catholic Weekly "Niedziela" - a religious and social periodical that is an important tool of evangelization in the Polish Catholic Church was discussed. The sixth chapter concerns the territorial development of the Częstochowa diocese. It discusses the transformations that took place in the shape of the diocesan dean and supra-decanal network, and then the problems of the development of the parish network and religious architecture in the territory of the Częstochowa Church. At this point, we will show the mutual dependencies of diocesan territorial structures, as well as the influence on their development of the factors influencing the changes taking place in the Częstochowa diocese.
